Comenius

Vandaag een heerlijk dagje gehad in Naarden-Vesting (wandelen, museum bezoeken, lunchen, door het Arnsenaal struinen, World Press Photo bekijken, windowshoppen, stadhuis bewonderen, koffiedrinken etc.). Een dagje uit met mam. Hoofddoel was de tentoonstelling 'Beschermheiligen' in het Comeniusmuseum. Maar waar ik, geheel onverwacht, echt van onder de indruk raakte, was Jan Amos Comenius. Ik had nooit eerder van de goede man gehoord (of ik moet echt niet hebben opgelet op school, en dat lijkt me niet echt logisch..). Maar zijn levensverhaal en de invloed van zijn nalatenschap op het gebied van de wetenschap, politiek, het geloof, de pansofie en het (moderne) onderwijs, zijn indrukwekkend.


Op de site van de VNTS (Vereniging Vrienden Nederland, Tsjechië en Slowakije) staat een goede beschrijving (geschreven door J.A.M. Carpay en een betere beschrijving dan die op Wiki) van het leven, werken en de nalatenschap van Comenius. Een aantal tekstgedeeltes:

"Jan Amos Komenský (28 maart 1592 - 15 november 1670), beter bekend als Comenius, was een veelzijdige 17de-eeuwse Tsjechische geleerde. Hij was in de eerste plaats theoloog, filosoof en pedagoog. Bovendien hield hij zich bezig met politiek, taalkunde, studie der natuur en cartografie. Comenius was, net als veel van zijn tijdgenoten, een ‘homo universalis'. Bovenal was Comenius een verzoenende geest en een vurig pleitbezorger van de oecumene. Comenius heeft ruim 200 publicaties op zijn naam staan." 

"Om de wereld aldus te verbeteren is ‘een leven lang leren’ vereist. Naast het vormingswerk voor volwassenen was vooral de opvoeding van de jeugd voor Comenius belangrijk. Kinderen en jongeren zijn per slot de burgers van de toekomst. De school is het voorportaal (atrium) tot de samenleving. Comenius benadrukte dan ook het belang van een goed onderwijsstelsel. Hij meende dat alle kinderen een gedegen basisvorming moeten krijgen, onafhankelijk van geslacht en afkomst. Het is volgens hem belangrijk dat het onderwijs wordt afgestemd op het kind. Het kind moet de tijd krijgen om zich te ontwikkelen en het dient met liefde behandeld te worden. Comenius was een van de eerste pleitbezorgers van het principe van de zelfwerkzaamheid in het onderwijs."

Mausoleum van Comenius

"Op 15 november 1670 overleed Comenius op 79-jarige leeftijd. Hij werd begraven in de Waalse Kerk te Naarden. Voor Tsjechen heeft Comenius door de eeuwen heen zijn betekenis gehouden als een strijder voor vrijheid van zijn vaderland. Het graf van Comenius in de voormalige Waalse Kerk wordt dan ook door vele Tsjechen bezocht."

Ik stond in het mausoleum van Comenius inderdaad zij aan zij met een aantal Tsjechen. Vreemde ervaring om opeens Tsjechisch naast je te horen.. Comenius is echt hun held; zij zien, en vereren hem dienovereenkomstig, als de 'vader des vaderland'. De Tsjechische regering liet in 1933 een praalgraf (mausoleum) bouwen in de Waalse kerk in Naarden om Comenius eer te bewijzen. Het interieur is ontworpen door Tsjechische kunstenaars en gebouwd met Tsjechische materialen. Ik vind vooral de liefde van de Tsjechen voor hun landgenoot en de wijze waarop ze hem eer betuigen, fascinerend en mooi.

Invloed van Comenius op onze huidige samenleving
"In de 19e eeuw werden vooral Comenius’ verdiensten als pedagoog erkend. Als zodanig is hij een wegbereider geweest voor pedagogen als Francke, Rousseau, Fröbel, Pestalozzi, Montessori en ten onzent Jan Ligthart. In het laatste kwart van de 19e eeuw kwamen ook de (bijbels-)humanistische uitgangspunten van Comenius in de belangstelling. Zijn streven naar gerechtigheid, vrede en broederschap onder de mensen vindt men terug bij organisaties zoals de Verenigde Naties, de Unesco, het Internationale Hof van Justitie en de Wereldraad van Kerken.

Door J.P.J. du Bois (1761)

Volgens sommige auteurs behoort Comenius naast Locke en Leibniz genoemd te worden als één van de wegbereiders van de verlichting die in de 18e eeuw in Frankrijk opkwam en die vooral onder de toenmalige gegoede burgerij weerklank vond. Sinds 1992 wordt ook Comenius’ optiek op het (wereld)burgerschap benadrukt. Bijgevolg wordt hij naast Erasmus en Hugo de Groot steeds vaker genoemd als een vroege pleitbezorger van het streven naar een verenigd Europa."

Hoewel een rechtstreeks verband met de ontstaansgeschiedenis van de vrijmetselarij niet is aangetoond, heeft Comenius ongetwijfeld invloed gehad op het gedachtengoed.