Verandermanagement door soap

 Afgelopen dinsdag werd de eerste aflevering van de Afrikaanse zesdelige soapserie 'Shuga: Love Sex Money' in Kenia uitgezonden. De soap wil verkrachting, hiv en homoseksualiteit bespreekbaar maken in het conservatieve Kenia. 'Shuga' zoomt in op het leven, de liefde en de gecompliceerde seks van jonge Kenianen.

Volgens de Keniase actrice en zangeres Avril die één van de hoofdrollen vertolkt, draagt Shuga een belangrijk steentje bij aan de (seksuele) revolutie die nu plaats vindt in Kenia: "De beste middelen om om veranderingen te stimuleren, zijn soap en muziek." En daar heeft ze nog gelijk in ook. 

Ik weet nog dat ik een paar jaar geleden over een Braziliaans onderzoek van de Inter American Development Bank las, waaruit bleek dat soapseries een gigantische maatschappelijke invloed hebben. Mega-interessant vond ik dat toen. En nog steeds.

Het onderzoeksteam zocht in eerste instantie een verklaring voor de spectaculaire daling van het Braziliaanse geboortecijfer. Dat kelderde van 6,3 kinderen per vrouw in 1960 naar 2,3 in 2000. Na diepgravend onderzoek kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat in elke regio waar de immens populaire telenovelas (Braziliaanse soaps) op de buis verschenen (dagelijks bekeken door 80 tot 100 miljoen mensen!), het aantal kinderen per familie afnam.

In de series komen namelijk bijna uitsluitend kleine families voor. Dat heeft volgens de onderzoekers vooral een praktische aard: een gemiddelde soap draait om vijf families; als die allemaal vijf of zes kinderen hebben, is het onmogelijk een verhaal te vertellen. En door de kleine soapfamilie verliezen Braziliaanse vrouwen hun interesse verloren lijken te hebben voor een achtkoppig gezin.

Antropoloog Jan Vink, die al eind jaren tachtig onderzoek deed naar het effect van dramaseries op maatschappelijke verhoudingen: "De (Braziliaanse) soap heeft onderwerpen als geboortebeperking, homoseksualiteit, racisme en emancipatieproblemen bespreekbaar gemaakt. Veel series gaan daarnaast over een arme jongen die verliefd wordt op een rijk meisje. Na veel tegenslagen krijgen ze elkaar toch. Dat is eigenlijk een verhaal over sociale mobiliteit."

Vink bemerkte vooral een positief effect voor Braziliaanse vrouwen, die door de sterke vrouwelijke karakters in de series een positiever zelfbeeld krijgen. "De vrouwen in de telenovelas zijn heel sterk, laten niet met zich sollen. Door dit soort karakters krijgen vrouwen een positiever zelfbeeld.’

Promovendus Janneke Verheijen, onderzocht de invloed van televisiedrama’s in een piepklein jungledorpje in Guatemala en kwam tot dezelfde conclusie. In het dorp droomden vrouwen weg bij de Mexicaanse soap 'De wegen der liefde'. Ze leerden door de serie dat mannen ook lief&charmant konden zijn en raakten geïrriteerd over het lompe gedrag van hun drinkende&dominante mannen. "Ik heb ruzies gehoord waarbij mannen dreigden de tv weg te gooien omdat de vrouwen opeens allerlei geëmancipeerde ideeën hadden." Zo bracht de telenovela de romantische liefde en de vrouwenemancipatie naar de jungle.

Inmiddels zijn overheden zich heel goed bewust van de overtuigingskracht van de soap. In Afrikaanse landen worden soapseries ingezet om hiv-voorlichting te geven en in Egyptische soaps zitten verhaallijnen over moslimextremisme. Mediahoogleraar Irene Costera Meijer: "Soapseries zijn bij uitstek een vehikel voor de overheid om voorlichting te geven. Ook de Nederlandse overheid koopt geregeld verhaallijnen over loverboys of drankgebruik in. Deze zogenaamde education entertainment wordt bijna overal ingezet."